पुरस्कार वर्गीय हुन्छ भन्नेमा मेरो समर्थन छ
कवि श्रवण मुकारुङ
म अर्कै स्कुलिङको मान्छे हुँ । मलाई मातृकाजीले हार्दिकतासाथ बोलाउनुभयो । म आएँ । नेपाली कम्युनिस्टहरुमा वामपन्थीहरुमा फराकिलोपनको विकास हुँदैछ भन्ने यो एउटा प्रमाण हो ।
माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष प्रचण्डलाई एउटा संस्थाले सम्मान गर्ने निर्णय गर्यो । उहाँले स्विकार्नु पनि भयो । पछि प्रलेसका साथीहरुको ठूलो दबाव गयो होला अथवा सल्लाह र सुझाव गए होलान्, उहाँले त्यो सम्मान ग्रहण नगर्ने निर्णय लिनुभयो । यही सन्दर्भबाट नै प्रलेस पुरस्कांर र सम्मान संस्कृतिलाई लिई आजको यो कार्यक्रम गर्ने निष्कर्षमा पुगेको हो भन्ने मलाई लाग्दछ ।
अमर गिरीले प्रस्तुत गर्नुभएको अवधारणा पत्र सूत्रात्मक र सैद्धान्तिक छ । उहाँले पुरस्कार र सम्मानका कुराहरु वर्गीय हुन्छ भन्ने कुरालाई पुष्टि गर्नुभएको छ । यो कुरा सुनेपछि हामीहरु चिन्तनको दृष्टिबाट त्यति टाढा छौं भन्ने लाग्न छोडेको छ ।
राईहरुको किरात राई यायोक्खा भन्ने एउटा संस्था छ । म एक राई भएको नातालाई मलाई पनि त्यसको एउटा कार्यक्रममा बोलाइयो । त्यो कार्यक्रम पुरस्कार र सम्मानकै कार्यक्रम थियो । त्यहाँ राईहरुमा एसएलसिमा सर्वोकृष्ट अङ्क ल्याउने एकजनालाई पुरस्कार दिने गरियो । त्यस्तै गरी राईहरुबाट डाक्टर इञ्जिनीयर बन्नेहरु र पिएचडि गरेकाहरुलाई सम्मान गरिए । आफ्नो बोल्ने पालामा मैले भनेँ, ‘तपाईंहरुले डाक्टर इञ्जिनीयर बन्नेलाई किन सम्मान गर्नुहुन्छ ? पिएचडि गर्नेहरुलाई किन सम्मान गर्नु हुन्छ ? राईहरु अहिले पनि सुनकोशीको तिरमा अदुवाको भारी बोकिरहेछन् । तिनीहरुका छोराछोरीहरुले पढ्नै पाएका छैनन् । उनीहरुले कहिल्यै अवसर पाउँदैनन् । केहीले अवसर पाए । डाक्टर भए, इञ्जिनीयर बने । उनीहरुलाई सम्मान गर्नु जरुरी छैन । गर्नुहुन्छ भने डाक्टर भएर राष्ट्र र जनताका लागि केही योगदान गरेकाहरुलाई सम्मान गर्नुहोस् । अथवा तपाईंको समुदायलाई के योगदान पुर्याए, त्यसको आधारमा सम्मान गर्नुहोस् । कोही डाक्टर भएर मात्र होइन, उसले देशका गरिबहरु कतिलाई निःशुल्क उपचार गर्यो, त्यसको आधारमा सम्मान गर्नुहोस् न । तपाईं एसएलसिमा उत्कृष्ट अङ्क ल्याउनेलाई पुरस्कार दिँदैहुनुहुन्छ, तर पढ्नै नपाएका राईहरु छन्, तपाईं तिनीहरुलाई कुन स्थानमा राख्नुहुन्छ ? तपाईं कस्ंतो संस्कृतिको निर्माण गर्दै हुनुहुन्छ ? मलाई चित्त बुझेन ।’
मेरा यी कुराहरु सुनेपछि त्यसपछाडिका कार्यक्रमहरुमा अहिलेसम्म मलाई फेरि बोलाइएको छैन ।
त्यस्तै अर्को एउटा घटना छ । साहित्य सन्ध्या भन्ने एउटा संस्था थियो र अहिले पनि छ । त्यहाँ एउटा श्रोता पुरस्कार भन्ने हुन्थ्यो । दर्शकहरुबाट वर्षमा न्यूनतम पाँचवटा कविता वाचन गर्नुपर्ने थियो । त्यस्ता श्रोताले वार्षिक पुरस्कार पाउने भन्ने थियो । मैले पाँच चोटि वाचन गरी त्यस पुरस्कार पाउने हैसियत बनाएँ । तर, त्यो पुरस्कार मैले पाइनं । एकजना थिए त्यतिखेर जसले त्यो पुरस्कार सहजै पाए, उनी पुरस्कार पाएको लगतै मण्डले बने । मैले नपाई ती व्यक्तिले किन पाए त त्यो पुरस्कार ? मनमा खुल्दुली थियो । पछि थाहा पाइयो उनी सम्बन्धित संगठनमा आवद्ध भइसकेका रहेछन् ।
मेरो प्रश्न के हो भने यति धेरै प्रगतिशील पुरस्कारहरु छन्, तिनीहरु समाजलाई रुपान्तरण गर्न लामो समयदेखि सिर्जनामा लाग्दै गरे पनि कुनै पनि पार्टीमा नलागेका सर्जकहरुलाई प्रदान गरिए त ? पार्टी, प्रलेस अथवा जनसाँस्कृतिक संगठनसित सम्बन्धमा नरहेका कतिजनालाई पुरस्कार दिइयो त ?
पक्कै पनि पुरस्कार राख्नेहरुको आफ्नो उद्देश्य रहन्छ । प्रणामी संघले पनि राख्दछ पुरस्कार । जसले सबभन्दा कृष्णको बखान गर्न सक्ला त्यसलाई त्यो पुरस्कार दिँदो हो । जग्गा दलाल र मान्छे दलालहरुले पनि आफ्नो व्यावसायिक समुदायबाट पुरस्कार पाउँछन् ।
आआफ्ना स्वार्थ अनुसार पुरस्कारहरु बनाइन्छन् । यो स्वभाविक छ । वामपन्थीहरु आफूलाई सत्ताको विपक्ष भनाउँन चाहन्छन् । तर, सत्ताबाट दिइने पुरस्कारहरु पनि लिइरहेको नै देख्छु ।
मलाई आजको मञ्च यी सवालहरुमा पुनरबिचार गर्नका लागि नै खडा गरिएको भन्ने लाग्छ ।
अहिले पुरस्कारको एउटा छुट्टै मनोविज्ञान बनेको छ । बिभिन्न जाति, धर्म, क्षेत्रले आआफ्ना किसिमका पुरस्कारहरु स्थापना गरेका छन् । डायस्पोरामा पनि त्यस्तै पुरस्कारहरु राखिएका छन् । अहिले मदन पुरस्कार घोषणा भएको लगतै दुईतीन दिनपछि अर्को एउटा पुरस्कारको घोषणा हुने गर्न थालेको छ, पद्माश्री पुरस्कार ।
त्यसलाई म आँसु पुछ्ने पुरस्कार भन्छु । किनकि, त्यो पुरस्कार नपाएकाहरुले पाउने पुरस्कार हो ।
२०४६ को आन्दोलनपछाडि नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानबाट त्यसअघि राजा महाराजाहरुको नामबाट प्रदान गरिँदै आएका पुरस्कारहरु विषयगत रुपमा प्रदान गर्ने प्रचलन आयो । तर, एउटा पुरस्कार अझै बाँकी छ, त्यो हो पृथ्वी प्रज्ञा पुरस्कार । ०४६ पछिका र अहिलेका प्राज्ञहरु पनि त्यो पुरस्कार हटाउँदा आफूहरु नै समाप्त हुने हो कि भनी भयग्रस्त देखिन्छन् ।
टिप्पणी
